به گزارش پایان هفته رسانه زیست بوم کارافرینی و کسب وکار :مشاور امور اکتشاف در طرح توسعه نوآوری و فناوری‌های حوزه معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در گفت‌وگویی گفت:عناصر نادر خاکی، عناصر شیمیایی هستند که مقدار آنها در پوسته زمین کم است و تنها در برخی از کانی‌ها وجود دارند. در ایران ۱۷ نوع عنصر نادر خاکی از جمله سریم، لانتانیم، نئودینیم، اتریم و اسکاندنیم یافت شده که براساس مطالعات کارشناسان این عناصر در آینده بیشتر هم می‌شوند.
درباره کاربرد این عناصر باید گفت عناصر نادر خاکی در صنایع نظامی، پتروشیمی، خودرو، باتری و شیشه استفاده می‌شوند. همچنین این عناصر برای توسعه فناوری انرژی‌های پاک بسیار حیاتی هستند که در این زمینه می‌توان به توربین‌های بادی و وسایل نقلیه اشاره کرد.
ایران با اینکه ذخایر خوبی در این حوزه دارد، در بخش استحصال و جداسازی عناصر نادر خاکی با مشکل ضعف دانش و فناوری روبه‌رو است. این موضوع باعث شده برخلاف پیش‌بینی‌ها نتواند در این بخش به نتایج ارزشمندی دست پیدا کند. هرچند جمهوری اسلامی از نظر تحقیق و پی‌جویی عناصر نادر خاکی در بین کشورهای منطقه و خاورمیانه، رتبه نخست را به خود اختصاص داده و سازمان‌هایی مثل سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو در شناسایی عناصر نادر خاکی در کشور موفق بوده‌اند اما کشور ما با کشورهایی مثل چین فاصله زیادی دارد.
ازآنجایی‌که درحال‌حاضر تقاضا برای استفاده از این عناصر در جامعه جهانی رو به افزایش است، اهمیت بهره وری آن هم برای رشد اقتصادی بیشتر می‌شود. چین از سال ۱۹۹۰ بیش از ۹۰ درصد نیاز دنیا به این عناصر را تامین کرده است؛ بنابراین این کشور امروزه تولید عناصر نادر خاکی را تحت سلطه خود دارد. ازآنجایی‌که عناصر نادر خاکی مهم‌ترین رقیب نفت شناخته می‌شوند، می‌توانند در آینده نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشورها ایفا کنند.
روزنامه صمت درباره اهمیت عناصر نادر خاکی در کشور، اینکه ما چه وضعیتی در این زمینه و در چه سطحی قرار داریم با محمدرضا اسپهبد، مشاور امور اکتشاف در طرح توسعه نوآوری و فناوری‌های حوزه معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت‌وگو کرده که می‌خوانید.
عناصر نادر خاکی چه کاربردی دارند؟
عناصر نادر خاکی موارد استفاده چندی در صنعت و فناوری دارند. یکی از موارد استفاده این عناصر تبدیل رنیوم به ماده‌ای به نام تکنیسیوم در سازمان انرژی اتمی است که از آن برای بیماران مبتلا به تیرویید و گواتر استفاده می‌شود. وجود عناصر نادر خاکی باعث شده امروز موشک‌ها در پهنه آسمان بیکران خودنمایی کنند و جولان دهند؛ بنابراین ما باید هر چه زودتر فناوری بهره‌برداری از عناصر نادر خاکی را بومی‌سازی کنیم. امروز کشورهای همسایه شمالی همچون روسیه و چین سرآمد همه کشورهای جهان در فناوری فرآوری و بازفرآوری عناصر نادر خاکی هستند. امریکا سالانه چندصد تن از عناصر نادر خاکی را از کشورهای یادشده وارد می نمایندکه در ساخت موتورهای محرکه موشک از آن استفاده می‌کنند.
آیا ما فناوری جداسازی عناصر نادر خاکی را داریم؟
خیر؛ یکی از مواردی که برای آینده اقتصاد کشور بسیار ضروری است، فراگیری فناوری جداسازی عناصر نادر خاکی (rare element) به همراه عناصر فلزی پایه یا عناصر بدرقه‌کننده آنها است. به‌طور حتم باید فناوری عناصر نادر خاکی را یاد بگیریم و شروع به جداسازی آنها کنیم. به‌عنوان مثال ذخایر عظیم مولیبدن در ایران با یک عنصر نادر خاکی مهم به نام رنیوم همراه است که ما در جداسازی آن ناتوان هستیم. هرچند این کار را شروع کرده‌ایم اما به‌طور کامل در جداسازی آن موفق عمل نکرده‌ایم. مورد دیگر اینکه، در منطقه کلاردشت توده‌های عظیمی از سنگ‌های آذرین درونی به نام گرانوسینت‌ها وجود دارد که گستره وسیعی را دربرگرفته و نیوبیوم دارد. بارها متذکر شده‌ایم که از این سنگ‌ها در ساختمان مترو و… استفاده نکنید چراکه این منابع گسترده عظیم می‌توانند در صنایع نظامی و پدافند غیرعامل و موارد دیگر صنعتی استفاده شوند.
چطور می‌شود از پروانه معدن سوءاستفاده کرد و اینکه آیا به ضعف اطلاعات معدنکاران ارتباطی دارد یا خیر؟
امروزه متاسفانه دست‌اندرکاران معدنی ایران، فاقد اطلاعات و شناخت لازم در معدنکاری هستند. آنها با هر ترفندی معدنی را خریداری یا پروانه‌ای را اخذ کرده‌اند و آن را سال‌ها در گوشه‌ای نگه داشته یا وارد دادوستدهای آنچنانی با دلال‌های معدنی شده‌اند. به‌این‌ترتیب بارها اتفاق افتاده که یک پروانه دست‌به‌دست شده و مورد سوءاستفاده‌های زیادی قرار گرفته است. متاسفانه امروز مشاغل غیرمعدنی هم در خرید و فروش معادن گوی سبقت را از هم ربوده‌اند. این امر به‌ویژه در خرید معادن آهن، مس، سرب و روی بارها دیده شده است. کسانی که حتی اقدام به بهره‌برداری از معدن می‌کنند، به این خاطر که به اصول معدن و معدنکاری واقف نیستند تمام موارد مندرج در قانون تدوین‌شده معادن کشو را زیر پا می‌گذارند و برای نفع شخصی خود از معادن فلزی و غیرفلزی کشور بدون تهیه نقشه و به شکل غیر اصولی بهره‌برداری می‌کنند. به‌این‌ترتیب شاهدیم که به مرور خاستگاه و روند کانی‌سازی معادن کشور به کل تخریب می‌شود.
چه پیشنهادی در این زمینه دارید؟
باید از هر ناحیه معدنی یک نقشه زمین‌شناسی و یک نقشه معدنی به مقیاس ۲۰۰۰۰، ۱، ۵۰۰۰، ۱ و ۲۰۰۰، ۱ تهیه شود. منظور از ناحیه معدنی منطقه‌ای در وسعت حداقل ۱۰۰ کیلومترمربع در مقیاس ۲۰۰۰۰، ۱ زمین‌شناسی و متالوژنی است. معادن ایران باید از حیطه و سلطه افراد غیرفنی و غیرمعدنی خارج شوند. برای این مهم افراد دارای امکانات و سرمایه می‌توانند در کنسرسیوم‌های معدنی زیر نظر سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی حضور داشته باشند. تا زمانی که موقعیت سازمان زمین‌شناسی و معدنی کشور مورد بی‌مهری قرار گیرد و به این فکر نکنیم که لازم است وزارتخانه‌ای برای زمین‌شناسی و معادن کشور ایجاد شود، وضعیت معادن کشور به شکلی است که می‌بینیم.(صمت)
