نسخه اول-۹۹۰۱۲۸
با توجه به شرایط اقتصادی، بهداشتی، سیاسی و اجتماعی کشور و تحریم و شیوع کرونا و نام‌گذاری سال با عنوان «جهش تولید» و واقعیت‌های موجود کشور یکی از فرصت‌های پیش رو در مقابل سیاستمداران و کارآفرینان و مردم عادی حضور هوشمندانه در بخش کشاورزی با رویکرد فناورانه است و توسعه کشاورزی موجود با استفاده از فناوری برای جهش در تولیدات کشاورزی و تأمین نیاز داخلی و همچنین تصاحب بازارهای همسایگان نزدیک و دور با قیمت قابل‌رقابت را می‌توان محور فعالیت سال جاری قرار داد و بر آن متمرکز شد.
این طرح پیشنهادی متمرکز بر راه‌اندازی شرکت‌های سهامی تعاونی در قالب مشارکت ۴۰ تا ۶۰ درصد آورده سرمایه توسط سازمان‌های حاکمیتی و دولتی بر اساس محرومیت منطقه و تأمین مابقی سرمایه توسط اهالی منطقه و همچنین در ساختار این شرکت‌ها حضور حداقل سه نفر دانش‌آموخته کشاورزی و یا مرتبط در اولویت از اهالی همان روستا و در صورت نبود از دانش‌آموختگان منطقه با هدف برقراری ارتباط علمی و دانشی و استفاده از دانش و فناوری و نوآوری‌های بکار گرفته شده در کشور و سایر مناطق جهان و یکپارچه‌سازی اطلاعات موجود برای بهره‌وری بیشتر و برقراری تعامل با کشاورزان محلی و مشارکت در تغییر اقتصاد منطقه است.
تعاریف:
کشاورزی پایدار:
کشاورزی پایدار رویکردی حاکمیتی است و هدف آن سلامت مردم و حفظ زیست‌بوم آن‌هاست. ازاین‌رو این رویکرد برای حل مشکلات بر راه‌حل‌های درازمدت متمرکز است و به رفع عوارض مشکلات نمی‌پردازد.
کشاورزی پایدار یعنی کشت گیاهان، پرورش دام، طیور و آبزیان به شیوه‌هایی که سه هدف زیر را هم‌زمان و یکجا محقق کند:
1- منافع اقتصادی
2- منافع اجتماعی مزرعه روستایی و جامعه روستایی
3- حفظ محیط‌زیست
گرچه در مورد این اهداف جداگانه باید صحبت کرد، ولی باید باهم و به‌عنوان یک کل مدیریت شوند.
این اهداف هم‌پوشانی دارند و برهم تأثیر می‌گذارند. اگر بین این اهداف توازن و هم‌افزایی برقرار باشد پایداری حاصل می‌شود در غیر این صورت این مشکلات است که پایدار می‌شود.
برای پایداری اقتصادی: کشاورزی باید سود ده باشد، برنامه اقتصادی داشته باشد، بازاریابی فعال داشته باشد و خطرپذیری‌ها را مدیریت کند.
برای پایداری اجتماعی: تصمیم‌ها باید در مزرعه روستایی و جوامع روستایی بر اساس کیفیت زندگی (به‌عنوان یک ارزش و یک هدف) گرفته شود.
برای پایداری زیست‌محیطی: کشاورزی باید سالم باشد یعنی به‌جای سنت و صنعت محوری طبیعت‌محور باشد یعنی باید چنان طراحی شود که واقعاً از اصول پایداری حاکم بر طبیعت تقلید کند و انسان به‌عنوان امانت‌دار طبیعت اصول امانت‌داری را رعایت کند.
کشاورزی پایدار چیزی فراتر از یک مجموعه از ایده‌آل‌ها و مجموعه‌ای از عملیات است. پایداری قابل‌اندازه‌گیری است.
شاخص‌های نشان‌دهنده پایداری به‌قرار زیر است:
شاخص‌های اقتصادی:
1- پس‌اندازها یا ارزش واقعی اموال مزرعه روستایی روبه رشد باشد.
2- بدهی‌های مزرعه روستایی رو به کاهش باشد.
3- سود سالانه مزرعه روستایی تأمین باشد.
4- وابستگی مزرعه روستایی به یارانه‌های دولتی رو به کاهش باشد.
5- غذا و کود مورد نیاز مزرعه روستایی هر چه بیشتر در مزرعه تولید شود.
شاخص‌های اجتماعی:
1- مزرعه روستایی بتواند پشتیبان کسب‌وکارهای روستایی و مزارع روستایی دیگر باشد.
2- تعداد خانواده‌های روستایی ده کاهش نیابد.
3- جوانان روستا پس از بازنشستگی کارشان را در مزرعه ادامه دهند.
4- دانش‌آموختگان روستا برای کار به روستا برگردند.
5- نقدینگی مزارع در اقتصاد محلی روستایی سرمایه‌گذاری شود.
شاخص‌های زیست‌محیطی:
1- زمین عاطلی وجود نداشته باشد.
2- آب تمیز در جوی و نهر مزرعه روان باشد.
3- ماهی در آب‌های مزرعه شنا کند.
4- گوناگونی زندگی حیوانی در روی زمین و زیرزمین مشاهده شود.
5- گوناگونی حیات گیاهی در مزرعه مشاهده شود.
موضوعات قابل تمرکز در این شرکت‌ها:
1- چگونه می‌توان روش‌های نوین آبیاری را در کشاورزی رواج و تعلیم داد؟
2- چگونه می‌توان از هزینه‌های سم و کود در کشاورزی کاست؟
3- چگونه می‌توان روش‌های نوین در کشاورزی را جایگزین روش‌های سنتی کرد؟
4- چگونه می‌توان سایر محصولات کشاورزی کشورهای دیگر علی‌الخصوص کشورهای استوایی را در ایران پرورش و رواج داد؟
5- چگونه می‌توان بازار فروش بهتر برای محصولات کشاورزی ساخت؟
6- چگونه می‌توان علم و سنت در کشاورزی را با همدیگر همسو کرد؟
7- چگونه می‌توان کاشت محصولات بعضی مناطق ایران که بسیار منحصربه‌فرد هستند و صادر می‌شوند (مثل سیب نیشابور) را در کل کشور رواج داد؟
8- چگونه می‌توان صنعت تولید عسل را در بستر کشاورزی (مثلاً در باغات مرکبات مازندران در فصل بهار) گسترش بیشتر داد؟
9- چگونه می‌توان محصولات کشاورزی و گیاهان و علوفه را در صنعت و تولید داروهای گیاهی بیشتر وارد کرد؟ (علف هرزی در مناطق شمالی هست بنام بندواش که علف هرز محسوب می‌شود و مانع رشد گیاهان است و کشاورزان همیشه مشغول وجین کردن آن می‌باشند و بر طبق نسخه ابن‌سینا داروی سنگ کلیه است که در اروپا رایج‌تر از ایران است.)
10- چگونه می‌توان از میوه‌هایی که بسیار در باغات به هرز می‌رود و به شکل زباله درمی‌آید استفاده بهینه کرد و در تولید لواشک و برگه و… استفاده کرد؟
11- چگونه می‌توان از میوه‌ها در تولید کمپوت و آب‌میوه در صنایع شربت سازی استفاده بیشتر و خلاقانه‌تری کرد و از انواع میوه‌ها در تولید مربا و ترشی و سرکه استفاده بیشتر کرد؟
12- چگونه می‌توان گیاهان و گل‌های تزیینی بیشتری پرورش داد؟
13- چگونه می‌توان دست واسطه‌ها و دلال‌ها را از کشاورزی قطع کرد؟
14- چگونه می‌توان گلخانه‌ها را بیشتر و بهتر مجهز کرد؟
15- چگونه می‌توان پرورش ماهی در شالیزارها را گسترش بیشتر داد؟ (تا در فصل بهار که وقت تخم‌گذاری ماهی‌های دریای خزر است و ماهیگیری ممنوع است از این روش در تولید و تأمین ماهی استفاده کرد) تا این روش جایگزین روش پرورش حوضچه‌ای ماهی شود که کاملاً مصنوعی است و خیلی هم بی‌مزه است.
16- چگونه می‌توان باغات توت را گسترش داد تا به کمک برگ توت کرم ابریشم پرورش دهیم و در صنعت نخ‌ریسی و پارچه سازی قدم بزرگی برداریم؟
17- چگونه می‌توان محصولات هر شهری را به شهرهای دیگر وارد کرد تا همه شهرها از انواع میوه‌ها بهره‌مند شوند؟ (مثلاً در مشهد چند نوع میوه پرورش می‌دهند و با خیلی از میوه‌ها ناآشنا هستند درصورتی‌که که با یک آموزش همگانی می‌توان انواع میوه‌ها را پرورش داد.)
18- چگونه می‌توان سموم شیمیایی را حذف و یک روش طبیعی را جایگزین آن کرد؟
19- چگونه می‌توان کشاورزان را آموزش داد؟
20- چگونه می‌توان خاک مزرعه را غنی‌تر کرد؟
21- چگونه می‌توان برنج‌های بیخود مثل سفیدرود را از شالیزارهای شمال ایران حذف کرد؟
22- چگونه می‌توان با کمترین میزان زمین؛ بیشترین محصول ارگانیک تهیه کرد؟
23- چگونه می‌توان؛ به شکل هوشمند در حوزه برداشت محصولات عمل کرد؟
24- چگونه می‌توانیم آحاد جامعه را در تولید محصولات کشاورزی مؤثر و فعال کنیم؟
25- چگونه می‌توانیم فرهنگ جامعه تولیدکننده فعلی را، از فردگرایی به جمع‌گرایی با کمترین هزینه، تغییر دهیم؟
26- چگونه می‌توان تعداد فصول را در سال در کشاورزی افزایش داد؟
27- چگونه می‌توان در سایه‌انداز باغات کشت تلفیقی داشت؟
28- چگونه می‌توان ماندگاری میوه را روی درخت افزایش داد؟
29- چگونه می‌توان در یک پرواربندی نسبت علوفه به گوشت را افزایش داد؟
30- با توجه به وضعیت آب و هوایی و خاک در کشور ما چگونه می‌توان سطح زیر کشت و برداشت در واحد سطح را افزایش داد؟
31- چگونه می‌توان مخاطبان و کشاورزان را به نصب و استفاده از اپلیکیشن امداد کشاورز ترغیب کرد؟
32- چگونه می‌توان اعتماد کشاورزان را جلب کرد؟
33- چگونه می‌توان بهترین راه برای خدمات‌رسانی به کشاورزان را شناسایی کرد؟
34- چگونه می‌توان امکانات جدید به اپلیکیشن امداد کشاورز افزود؟
35- چگونه می‌توان از طریق اپلیکیشن امداد کشاورز کسب درآمد کرد؟
36- چگونه می‌توان سعی در بهبود وبگاه و اپلیکیشن امداد کشاورز کرد؟
37- چگونه می‌توان تعداد کاربران اپلیکیشن امداد کشاورز را بالا برد؟
38- چگونه می‌توان نیازهای کشاورزان را شناسایی کرده و چگونه می‌توان راه‌های قابل‌استفاده برای پاسخگویی به این نیازها را یافت؟
39- چگونه می‌توان کارشناسان را از سراسر کشور برای مشاوره به کشاورزان انتخاب و ثبت
40- نام کرد؟
41- چگونه می‌توان کشاورزان را برای استفاده از اپلیکیشن ترغیب کرد؟
پاسخ بخشی از پرسش‌های عمومی فوق را که منحصر به منطقه یا جغرافیای ایران نیست، در مطالعات سازمان بهره‌وری آسیا وجود دارد. نتایج این مطالعات در قالب گزارش و کتاب عرضه می‌شود که از طریق وبگاه www.apo-tokyo.org قابل دریافت است.
روش:
1- شناسایی الگوهای قابل معرفی در بخش کشاورزی و یا مرتبط با بخش
2- معرفی این الگوها با انواع ابزار ارتباطی و در قالب برنامه‌های شاد و مسابقه و امثالهم
3- ایجاد وبگاه و اپ تعاملات برای معرفی الگوها
4- درج اطلاعات هر الگو در وبگاه و اپ برای دسترسی سریع بالأخص برنامه کسبوکار
5- ایجاد نظام مشاوره توسط دارندگان الگو و یا علاقه‌مندان و تسهیلگران
6- ایجاد نظام مشارکت بین دارندگان الگو و دارندگان سایر منابع مادی و معنوی
7- ایجاد خوشه‌های موضوعی برای تقویت هر الگو
8- …
دستورالعمل اجرايي مشارکت منابع:
مقدمه:
در راستاي اجراي نقشه راه پیشرفت کشاورزی پایدار و به‌منظور توسعه سریع راه‌اندازی شرکت‌های سهامی تعاونی پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری بهصورت هماهنگ و منطبق با استانداردها و ضوابط تعیینشده، با استفاده از حداکثر ظرفیت‌های ملی و با رعایت توازن منطقهای توسعه، کارآفرینی، اشتغال‌زایی و رونق اقتصادی بخش خصوصی در حوزه محصولات و خدمات کشاورزی پایدار، از طریق هم‌افزایی نهادهای ملی ذینفع در بالا بردن سطح کیفی ارائه خدمات کشاورزی پایدار در استان‌ها و ایجاد اشتغال با اولویت استخدام افراد بومي در این شرکت‌ها، اقدام به امر راه‌اندازی شرکت‌های سهامی تعاونی پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری در روستا‌ها می‌کنند.
اهداف:
1- توسعه و پیشرفت بخش کشاورزی پایدار با استفاده از ظرفیت‌های محلي.
2- تأکید بر آمایش سرزمین، توانمندی‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی ویژه هر منطقه در تعیین اولویت‌های توسعه‌ای هر منطقه.
3- ارتقای توان فنی و اجرایی شرکت‌های سهامی تعاونی پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری.
4- هدایت منابع مالی دولت در انجام شرکت‌های کشاورزی توسط بخش غیردولتی.
5- هدایت منابع مالی برنامه به شرکت‌های کوچک و زودبازده.
6- تمرکززدایی از توسعه و بهره‌برداری از شرکت‌های ملی و راهبری منابع مالی و عایدی اجرای پروژه به استان مربوطه.
7- کاهش میزان خطرپذیری سرمایه‌گذاری شرکت‌های جوان و نوپا که مبتنی بر فناوری و نوآوری شکل می‌گیرند و در معرض خطرپذیری بالایی هستند.
8- به‌کارگیری ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در توسعه استان‌ها.
ماده 1- به‌منظور ايجاد هماهنگي در فعالیت‌ها، ستادي تحت عنوان ستاد هماهنگي در سه سطح ملی، استاني و شهرستانی با وظايف و تركيب اعضاي زیر تشكيل می‌شود:
الف – اعضاي ستاد:
1- نماينده وزارت جهاد کشاورزی
2- نماينده وزارت كشور
3- نماینده سازمان برنامه‌وبودجه کشور
4- نماينده سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست
5- نماینده بنیاد برکت
6- نماینده کمیته امداد امام
7- نماینده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
8- نماینده اتاق تعاونی ایران
9- نماینده اتاق بازرگانی صنایع و معادن و کشاورزی ایران
تبصره 1- دبير ستاد در اولين جلسه با انتخاب اعضاء تعيين و دبيرخانه در سازمان وابسته به دبير تشكيل می‌شود.
ب – وظايف ستاد:
1- تسریع در راه‌اندازی شرکت‌های سهامی تعاونی پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری
2- تحريك تقاضاي بازار از طريق برنامه‌های توسعه اشتغال و کسب‌وکارها.
3- ایجاد توازن منطقهای در ظرفیت‌های طراحی و اجرای شرکت‌ها
4- تسهیل در تأمین منابع مالی و غیرمالی اجرای شرکت‌ها
5- به‌کارگیری توان بخش خصوصي دانش‌بنیان در پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری.
6- جمعآوری اطلاعات شرکت‌های بخش خصوصی (مشاوران، پیمانکاران، تأمین‌کنندگان) استان‌ها با توجه به نیازهای طرح
7- تأیید صلاحيت حرفه‌ای شرکت‌های فعال استاني جهت انجام شرکت‌ها
8- معرفی فرصت‌های کسبوکار مرتبط با پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری
9- تصویب واگذاری شرکت‌ها بهصورت BOT و يا ساير روش‌های قانوني و بهره‌برداری و یا حق انتفاع در قالب طرح مصوب
10- تشخيص و تصويب درجه يا نوع پروژه از حيث اهميت و اولويت
11- تصویب میزان تسهیلات مورد نیاز هر پروژه.
12- تصویب تخصیص سهم مشارکت.
13- اقدامات لازم به‌منظور اطلاع‌رسانی محلی و آگاه‌سازی متقاضیان.
14- نظارت عالی بر پیشرفت طرح.
15- جمعآوری و تنظیم گزارش عملکرد و پیشرفت طرح بهصورت ماهيانه و ارائه آن.
16- ارائه نگاشت استاني برنامه‌های توسعه کسبوکار کشاورزی پایدار.
17- تعريف آزمونه‌های استاني طرح‌های مهم ملي.
18- كمك به ارزيابي و اولویت‌بندی پروژه و صلاحيت متقاضيان شرکت‌ها.
19- تدوين نظام ارزيابي شرکت‌ها و کنسرسیوم‌های متقاضي شرکت‌های توسعه خدمات کشاورزی پایدار.
20-
تبصره 2- جلسات ستاد بهصورت دو هفته یک‌بار برگزار می‌شود.
ماده 2- تأمین منابع مالي مشارکتی شرکت‌ها:
الف- تأمین منابع مالي مشارکتی شرکت‌ها بر اساس اولويت منطقه به شرح زیر است:
تبصره 3- معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌تواند علاوه بر میزان مشارکت فوق تا ۸0 درصد مبلغ آورنده شرکت تسهيلات ارائه كند.
ب- تمام اعتبارات حوزه حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنیان، كارآفريني، کسب‌وکارهای نوپا و برگزاري رويدادهاي كارآفريني به سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست منتقل مي‌شود.
ج- وزارت جهاد کشاورزی با همكاري معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌تواند براي اجراي شرکت‌های كه به روش BOT در استان انجام می‌شود از محل وجوه اداره شده به شرح زير به شرکت‌های سرمایه‌گذار تسهيلات تخصيص دهد:
ماده 3- درجه‌بندی اولويت شرکت‌ها توسط ستاد و با در نظر گرفتن موارد زير انجام می‌شود:
الف- دانش‌بنیان بودن موضوع پروژه
ب- تعداد دفعات ارائه خدمت (تعداد خدمت گیرندگان، دفعات ارائه خدمت)
ج- زيربنايي بودن
د- تطبيق با ضوابط فني و اجرايي توسعه کشاورزی پایدار
ه- حمايت از کسب‌وکارهای نوپاي کشاورزی پایدار
و- تطبيق با اولويت‌هاي عرضه خدمات کشاورزی پایدار
ز – تجميع خدمات بين دستگاهي
ح – توسعه محتواي اسلامي – ايراني در فضاي مجازي در خصوص کشاورزی پایدار
ط- امكان صرفه‌جویی در فرآيند
ي- حذف تردد و ارتباط مستقيم مردم با دستگاه‌ها
ك- اجرای پروژه در مناطق برخوردار و غیر برخوردار
ماده 4- ادارات کل استاني دستگاه‌های اجرايي با رعايت قوانين و مقررات مبادرت به انعقاد قرارداد و اجراي پروژه با این شرکت‌های مستقر در استان كنند.
تبصره 4- ادارات کل استاني دستگاه‌های اجرايي موظف‌اند به‌منظور جلوگیری از انجام موازی کاری شرکت‌ها قبل از انعقاد قرارداد و ارجاع كار، نسبت به دريافت استعلام و اخذ تأییدیه از ستاد اقدام كنند.
ماده 5- فرآيند ساماندهي و معرفی شرکت‌های واجد شرايط انجام شرکت‌های این دستورالعمل به شرح زیر است:
1- ستاد موظف است ظرف مدت يك ماه درگاه ساماندهي شرکت‌های پیشرفت کشاورزی پایدار روستایی و شهری استان‌ها را راه‌اندازی و بروز رساني مداوم دهد. دستگاه‌های اجرایی ملی و استانی موظف‌اند کلیه شرکت‌های مربوط به همان حوزه را در این درگاه وارد کنند.
2- فراخوان محدود و شناسایی متقاضيان (منظور از فراخوان محدود اطلاع‌رسانی به شرکت‌های واجد شرايط اوليه از طريق سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست؛ استانداری‌ها؛ اتاق‌های تعاون و بازرگانی و از طريق رسانه‌ی جمعی استاني انجام شود.)
3- سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست استان‌ها موظف‌اند با هماهنگي و همكاري ستاد استان نسبت به انجام امور اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی متقاضيان مطابق اين دستورالعمل اقدامات لازم را به عمل آورند.
ماده 6- اشخاص حقوقی مورد پذیرش برای اجرای شرکت‌ها با رعایت اولویت‌های زیر است:
الف – شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه کشاورزی پایدار روستایی و شهری بومي استان‌ها.
ب- شرکت‌های بخش خصوصی توانمند و فعال در حوزه کشاورزی پایدار روستایی و شهری بومی استان:
ج- تشكيل شرکت‌های تعاوني متشکل از افراد:
د – شرکت‌های تعاونی متشکل از اشخاص حقوقی با عضويت حداقل يك شركت دانش‌بنیان.
ه – تشكيل شرکت‌های سهامي (كنسرسيوم) کشاورزی پایدار با عضويت حداقل يك شركت دانش‌بنیان.
ماده 7- ستاد مسئولیت نظارت بر حسن اجراي اين دستورالعمل را به عهده دارد و سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست استاني موظف‌اند گزارش عملكرد را بهصورت دوره‌ای (یک‌ماهه) به ستاد ارسال کنند.
اين دستورالعمل در ۷ ماده و ۴ تبصره تنظيم و به تأیید وزارت جهاد کشاورزی و رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‌زیست رسيده است.
خسرو سلجوقی کارآفرین برتر کشور
مدیرکل سابق دفتر توسعه کارآفرینی وزارت تعاون، کار ورفاه اجتماعی
