زنان در هر جامعه ای درصد بالایی از جمعیت را به خود اختصاص دادند؛ با این حال اما برخی از سیاست گذاری ها و برنامه ریزی ها در غیاب آنان یا بدون درنظر گرفتن حق شان صورت می گیرد. زنان خواهی نخواهی جایگاه مهم اما نامحسوسی در اقتصاد کشور دارند؛ بین آن ها که سرمایه را در خرید طلا می دانند و آن هایی که دوشادوش مردان، برای سفره های کوچک خانواده هزینه می کنند تفاوتی نیست وقتی این پول به هر شکلی و در هر زمانی در چرخه اقتصاد بچرخد.
اما این نقش پررنگ هیچ وقت در مناسبات اقتصادی کشور جایی نداشته است. به دلیل تغییر شرایط نامطلوب اقتصادی، زنان بسیاری در صفحه شطرنج اقتصاد، مهره شدند. زنان سرپرست خانوار بدون داشتن سهم اشتغال در قوانین و مصوبات، شغل آفریدند و دست به تولید زدند. اکنون چندسالی است زنان کرمانی در خانه های خود و با کمک اعضای خانواده کارگاه تولید محصولات خانگی زده اند و تولیدات خود را در جای جای شهر در معرض فروش گذاشته اند اما در این مسیر با موانع و دشواری هایی روبرو شدند.
خانم خواجه حسنی 7 سال است که با همراهی همسر و اعضای خانواده به تولید عرقیجات در خانه مشغول است. او قبل از آن که از سختی های کار بگوید حسن فعالیتش را در یک جمله خلاصه می کند: «کسب روزی حلال». وی معتقد است: «تولید محصول باکیفیت هم رضایت مشتری را در پی دارد هم رضایت خداوند را» و همین شاخص به کارگاه کوچکش برکت داده است.
«فصل بهار، پیک فعالیت های ماست؛ سفر به شهرستان و برداشت گیاهان دارویی از مزارع.» خانم خواجه حسنی از کسانی نام می برد که با همراهی و همکاری در کاشت، داشت و برداشت محصول به او کمک می کنند و همسری که رسالت حمل این تولیدات را به عهده گرفته تا چرخ اقتصادی خانواده بچرخد.
«تولیدات کارگاه ما مشتری های ثابت خود را دارند؛ آن هایی که سال ها از کیفیت و سلامت عرقیجات راضی اند و سفارش های خود را از این کارگاه تهیه می کنند.»
اما برای این بانوان که سهمی هرچند کوچک در اقتصاد کشور ایفا می کنند چه بازاری برای عرضه و تقاضای تولیدات خانگی وجود دارد؟ تبلیغات چگونه می تواند به فروش بیشتر این محصولات کمک کند؟
خانم خواجه حسنی با اشاره به مکان هایی که هرازگاهی نهادهای دولتی یا خصوصی به محل فروش تولیدات خانگی اختصاص دادند می گوید: «هربار از نهادی تماس می گیرند و برای برگزاری نمایشگاهی فراخوان می دهند اما آن چه در معیارهای مکان مناسب باید باشد مورد توجه قرار نمی گیرد.» خانم خواجه حسنی، فضای کافی، مسیر در دسترس، سلامت محیط و امکانات لازم را از شرایط مناسب مکان برگزاری نمایشگاه عرضه تولیدات خانگی ذکر می کند و می افزاید: «گاهی فروشگاه بزرگی با اخذ هزینه زیاد مکانی را برای فروش محصولات ما اختصاص می دهد گاهی هم شهرداری پارکی را برای این امر در اختیار می گذارد با این حال اما حضور آسان مردم و شرایط مطلوب بهداشتی مد نظر ماست که فراهم نمی شود.»
وی نبود بازار مناسب عرضه محصولات را از مشکلات اساسی این حوزه می داند و می گوید: «ما سال ها در بازارچه های خوداشتغالی در مناطق مختلف شرکت کردیم اما جابجایی و عدم ثبات به کاهش فروش و سردرگمی مشتری ضربه زده است.» او از سلامت و کیفیت محصولات خانگی در برابر تولیدات کارخانه ای دفاع می کند و می افزاید: «با این حال اما مکان نامناسب به عرضه و فروش تولیدات آن ها ضربه زده و اقتصاد خانواده را با مشکل مواجه کرده است.» خواجه حسنی نبود تبلیغات حرفه ای را از دیگر موانع پیش پای بانوان در این زمینه عنوان می کند و می افزاید: «جز خودمان و البته مشتری های ثابت مان، هیچ نهاد و مسئولی در این حوزه ورود نمی کند و بار تبلیغاتی فعالیت های بانوان شاغل در اقتصاد خانواده را به دوش نمی کشد.» البته در عصر ارتباطات نوین، رسانه های متنوعی در اختیار انسان قرار گرفته اما در این امر مهم، تبلیغات چهره به چهره تنها ابزار در دسترسِ بانوان برای فروش بهتر و بیشتر کالا به حساب می آید. به راستی در میان بازارهای رقابتی امروز، جایگاه اشتغال خانگی بانوان کجاست و چه بیلبوردی برای معرفی محصولات تولیدی آنان وجود دارد؟
از میان نهادهایی که در ساختار اداری خود مدیریتی را به بانوان اختصاص داده اند استانداری، فرمانداری، شورای شهر و شهرداری اعتبارات و اختیاراتی را در این زمینه دارند. این ارگان ها می توانند به عنوان متولی، مشاغل خانگی را ساماندهی و مدیریت کنند و به هویت بانوان فعال در اقتصاد خانواده رسمیت بخشند.
خانم کاظم زاده 4 سال است با تولید صنایع دستی، سهمی در صرفه جویی اقتصادی خانواده دارد. وی معتقد است تولیدات بانوان صرفا یک کار اقتصادی نیست؛ بلکه ارزش فرهنگی دارد. او بارها به نهادهای دولتی مراجعه کرده تا بتواند مدیران را برای حمایت و نظارت بر این حوزه مجاب کند. خانم کاظم زاده با انتقاد از حضور بخش خصوصی در برگزاری نمایشگاه های عرضه تولیدات خانگی بانوان می گوید: «رقابت ناسالم بین گروه های حاضر در این بخش، مشکلاتی را برای بانوان ایجاد و آنان را سرخورده کرده است.» وی حمایت دولت را نه صرفا تسهیلاتی بلکه آموزش، تبلیغات و نظارت عنوان و تاکید می کند: «بانوان کرمانی به طور ذاتی خودکفا هستند و صرفه جویی را خوب آموخته اند.»
مشاغل خانگی، وام خوداشتغالی، بیمه زنان خانه دار، … اصطلاحاتی هستند که تنها روی میز مدیران دولتی مانده اند و از ابلاغ و اجرای آن ها خبری نشده است. سال ها بازارچه های خوداشتغالی مکانی برای عرضه تولیدات خانگی بود و اکنون هر گروهی، در هر محلی، با هر هزینه ای و بدون نظارت نهادهای مسئول اقدام به برپایی نمایشگاهی و جشنواره ای در این زمینه می کند بدون آن که به مشاغل خانگی و اقتصاد خانواده رسمیت بدهد. خانم کاظم زاده اما بهترین مکان برگزاری نمایشگاه این چنین را مدارس عنوان می کند و می گوید: «اما آموزش و پرورش نیز گاهی مخالفت می کند.» وی معتقد است این کار، به مجری توانمند، مکان مناسب و همچنین اطلاع رسانی همه جانبه نیاز دارد. او به معضلات وارد شده از سوی بخش خصوصی اشاره می کند و می افزاید: «ما تابع قانون هستیم و انتظار داریم نهادهای قانونی مسئولیت بانوان شاغل در این حوزه را به عهده بگیرند.» وی با اشاره به مکان نامناسب بازار قلعه محمود برای برگزاری نمایشگاه عرضه تولیدات خانگی می گوید: «فضای تاریک و نمور بازار یا فضای باز و غیربهداشتی بوستان ها در شان حضور بانوان کرمانی نیست؛ بهتر است مسئولان به ایجاد شرایط بهتر بیندیشند!»
بازاریابی در جهان با تکیه بر علم تبلیغات رشد می کند. امروزه اینترنت، بستر ارزان، در دسترس و بیکرانی را به طور برابر در اختیار فعالان اقتصادی قرار داده که می تواند اقتصاد خانواده را تقویت کند. خانم کاظم زاده استفاده از فضای سایبری و رسانه های مجازی را در تبلیغات پیشنهاد می دهد و آموزش مهارت های مرتبط را برای بانوان ضروری می داند. وی حفظ شان زنانی که هم شانه همسران شان، بار اقتصادی خانواده را به دوش می کشند را مهم می داند و می گوید: «بارها نهادها با فراخوان بانوان، بانک اطلاعاتی تهیه کردند اما این کار کافی نیست و ما می خواهیم به شخصیت بانوان خانه دار، هویت قابل احترامی داده شود.»
زنان فعال در مشاغل خانگی بر حسب علاقه، توانایی یا نیاز اقتصادی شکلی از کسب و کار را با افتخار به نمایش گذاشتند و بخشی از توسعه را بر عهده گرفتند اما همچنان نیمه گمشده اقتصاد کشور هستند. بر پهنه اقتصادی ایران اگر طلاهای زنان را می بینید تلاش، توانمندی، خودکفایی و صرفه جویی آنان را هم ببینید که سرمایه های معنوی هر بازاری برای توسعه اقتصاد محسوب می شوند.
فاطمه آرا
