شدت میزان بارندگی ها در شهر کرمان در روزگاران گذشته باعث جاری شدن سیل به داخل شهر کرمان بوده است، به همین دلیل در دوره صفویه، كانالي به عمق سه متر براي هدايت آب به سمت زمين¬هاي مزروعي از تخت دريا قلي بيگ تا گنبد جبليه و از آنجا به محل کنونی محله بنی هاشم که در زیر کشت پسته بوده است حفر شده بود، که به بند (سد) مملکت معروف بوده است؛ این سابقه تاریخی موجب شده بود که این محله نیز از ابتدای شکل¬گیری به نام “پشت بند مملکت” خوانده شود.
پشت بند مملکت امروزه به نام محله بنی هاشم شناخته می شود ولی شرایط زندگی ساکنین آن همچنان پشت بند شرایط اقتصادی مملکت مانده است. جمعیت این محله بر اساس سرشماری سال 1398 ، 15250 نفر می باشد که 51 درصد آن را مردان و 49 درصد را زنان تشکیل می دهند. نرخ فعالیت اقتصادی در این محله 49 درصد است که از این بین، تنها 18 درصد از زنان و 79 درصد مردان جز جمعیت فعال اقتصادی هستند.
آمار نرخ بیکاری در محله، وضعیتی نامناسب تر نیز دارد، به نحوی که نرخ بیکاری در محله 36 درصد بوده که در بین زنان معادل 55 درصد و در بین مردان معادل 30 درصد است. مردان محله بیشتر در مشاغل خدماتی نظیر کارگر فصلی و کارگر شهرداری مشغول به فعالیت هستند به طوری که 79 درصد اشتغال مردان در بخش خدماتی، 18 درصد در بخش صنعت و 3 درصد در بخش کشاورزی است. در مورد زنان نیز آمار تفاوت چندانی ندارد و 91 درصد زنان شاغل محله بنی هاشم در مشاغل خدماتی نظیر نظافت منازل و کارگر خدماتی مشغول به فعالیت هستند.
با توجه به این شرایط، ناگفته پیداست که اکثریت ساکنین این محله در چه وضعیت اقتصادی به سر می برند. فارغ از دلایل متعدد تشکیل حاشیه شهر و علل مهاجرت روستاییان و یا حتی نقل مکان افراد از سایر نقاط شهر به این مناطق حاشیه ای، سبک زندگی و طرز تفکر اقتصادی این افراد نیز در بروز شرایط یاد شده بی تاثیر نیست.
از بین افراد شاغل محله، 5 درصد کاملاً بیسواد هستند و تنها 3 درصد تحصیلاتی بالاتر از دیپلم دارند. این مسئله موجب تخصص پایین در این نیروی کار غالبا خدماتی شده که نمود آن در سطح دستمزدها به وضوح قابل مشاهده است. بر اساس اطلاعات بنگاه های خرد محله، 65 درصد از کارگران و کارکنان این بنگاه ها کارگر ساده، 32 درصد کارگر ماهر و 3 درصد تکنسین هستند. از بین کارگران ماهر، تنها 30 درصد مدارک شغلی معادل نظیر مدرک سازمان فنی و حرفه ای و هنرستان های فنی را دارند و 70 درصد باقیمانده کارگر ماهر تجربی هستند. تجربه ای که در بازار کوچک و در سطح عملکردی خرد به دست آمده است. این موضوع موجب شده اکثر این بنگاه های خرد در برابر شوک های اقتصادی مقاومت نداشته باشند و سرنوشتی بهتر از ضرر و تعطیلی بنگاه در انتظارشان نباشد. موید این مطلب، مطالعه ای که بر روی 40 بنگاه فعال محله صورت پذیرفته است. بر اساس نتایج این مطالعه، بیش از 60 درصد بنگاه های فعال، پایین تر از نقطه سربسر تولید در حال فعالیت هستند و درآمد ماهانه شان به سختی تنها هزینه های ثابت بنگاه را پوشش می دهد. این بنگاه ها در کوتاه مدت فعال هستند ولی با تداوم این شرایط در بلندمدت شاهد از بین رفتن سرمایه و در نهایت تعطیلی بنگاه خواهند بود.
همانطور که پیشتر گفته شد، صاحبان این کسب و کارهای نیمه جان به رغم تمام مشکلات اقتصادی و معیشتی که گریبانگیر کل اقتصاد ایران شده است، ولی در بروز این شرایط بی تقصیر نیستند. در حال حاضر و با توجه به شرایط موجود، افزایش بهره وری، آشنایی با مدل های کسب و کار، آشنایی بیشتر با روش های بازاریابی و استفاده از روش های نوین نظیر بازاریابی اینترنتی و استفاده از فضای مجازی، راه پیش روی آنان برای ورود به دنیای بزرگتری از بازار کسب و کار است. رقابت در بازار امروز تنها رقابت قیمتی نیست، مسئله ای که توجه به آن می تواند مسیر پیش روی کسب و کارهای کوچک را مشخص سازد. کسب و کارهای کوچک به دلیل توان مالی کمتر، قدرت چانه زنی کمتری در تهیه نهاده ها و همچنین فروش محصول دارند، بنابراین، برای این بنگاه ها بهتر است وارد رقابت قیمتی با بازار نشوند و سهم بازار محصول و خدمت خود را از طریق ایجاد تفاوت و خلاقیت به دست بیاورند.
بنگاه¬های اقتصادی کوچک؛ به خصوص در مناطق حاشیه¬ای که با معضلات دوچندانی نظیر مشکلات زیرساختی، بزهکاری و کیفیت پایین زندگی … نیز دست و پنجه نرم می کنند، برای برون رفت از شرایط نامناسب، باید مسیری متفاوت از آنچه تاکنون پیموده اند را طی کنند، مسیری که دنیای نوین بازاریابی پیش روی آنان قرار داده است. مسئله عدم توانمندی صاحبان این بنگاه ها، مسئله ای کلیدی است که با آموزشهای کوتاه مدت یا تسهیلات حداقلی جبران پذیر نیست. زندگی در حاشیه شهرکرمان با اقتصاد کم توان برای این بنگاه ها در حالی ادامه کرد که نیازهای زیستی و معیشتی به سختی پاسخ داده می شود، از این رو به نظر می رسد برای رسیدن به رشد پیش از هر چیز به توانمندسازی پرداخت.
دکتر سعید عظیمی فرد
دکترای اقتصاد
دفتر تسهیلگری و توسعه محلی شهر کرمان
