به گزارش خبرنگار پایان هفته دکتر مهین دخت فرخ نیا عضو هیات علمی دانشگاه کرمان صبح روز سه شنبه یازدهم اذرماه ۱۴۰۴ در چهارمین نشست تخصصی عصر ادبیات که با همت موسسه فرهنگی و هنری خانه ادبیات دیار کریمان و همکاری انجمن ادبی دانشجویان دانشگاه در محل تالار اندیشه برگزار شد گفت: شعر بانو حیاتی کرمانی از سنت ها و الگوهای شعر کلاسیک عرفانی پیروی می کند.
وی ضمن بررسی وجوه فردیت و تمایز صدای بانو حیاتی در شعر عرفانی گفت: عرفان یکی از عناصر مهم فرهنگ ایران زمین است که با آن پیوندی عمیق و تاریخی دارد. با ادبیات ، به ویژه شعرفارسی گره خورده و باعث خلق شاهکارهای بزرگی شده است و همچنین، در هنرهای سنتی، موسیقی و معماری ایران و نیز آیین ها و مراسم مردمی تاثیرگذار بوده است. به طوری که با وجود تمرکز بر فردگرایی، میتوان آن را از مهمترین عناصر تحولات اجتماعی در ایران بنامیم.
این استاد دانشگاه افزود: فضای عملی تصوف و عرفان در دوره های مختلف فضایی مردانه بوده و ورود زنان به آن با دشواری های زیادی همراه بوده است.اما با وجود تنگناها و محدودیت ها، به گفتۀ محققین، تصوف اولین فضای دینی و اسلامی بوده که به زنان امکان استقلال اجتماعی و رشد حیات معنوی را داده است. در تاریخ با نام زنان صوفی و عارف بسیاری روبرو می شویم که نام آنان در آثار سلمی، ابن جوزی و نیز نفحات الانس جامی و منابع دیگر ذکر شده است . خانم دکتر مریم حسینی در کتاب زنان صوفی به شرح احوال این زنان پرداخته اند.از جمله مهمترین آنها می توان به این اسامی اشاره کرد: رابعۀ عدویه، شعوانۀ ابلیه، عثامه، ریحلنه، فاطمه نیشابئوری و …از آغاز حکومت صفویه حضور زنان در عرصۀ تصوف بسیار کمرنگ است اما از دوران زندیه به بعد در عرصۀ تصوف حضور پررنگ تری دارند و حتی به تدوین دیوان پرداخته اند از جمله آثار ام سلمه بیگم نیریزی و نیز دیوان شعربانو حیلتی.
دکتر فرخ نیا ادامه داد: در یک نگاه کلی شعر بانو حیاتی بیان تعالیم مکتب نعمت اللهی است و از سنت ها و الگوهای شعر کلاسیک عرفانی پیروی می کند. اما از چند جهت متمایز است: نخست عشق و دلباختگی او به مراد و قطب و همسرش نورعلیشاه که شرح آن را به نثردر مقدمۀ دیوانش آورده و این امر در ادب صوفیه نادر است. همین آمیختگی عشق زمینی و عرفانی به شعر او تشخص بخشیده است. دوم خودآگاهی او به موانع جنسیتی که باز در مقدمه به آن اشاره شده است. سوم اعلام اقتدار معنوی و دست یابی به مقام های بلند عرفانی که به ویژه در ترکیب بند او مشهود است و چهارم صراحت عاطفی و لطافت لحن در بیان عاشقانه ها که همین امر و نیز جنبه های بلاغی و هنری شعر او را از اشعار همسرش نورعلیشاه در مرتبۀ بالاتری قرارداده است.
دکتر محمدرضا صرفی عضو هیات علمی دانشگاه کرمان درباره زیبایی شناسی اشعار حیاتی کرمانی گفت: چهار عامل تکیه بر پدیداورنده،تاکید بر متن و روابط درون متنی،تکیه بر محتوا و تاکید بر خواننده به عنوان عناصر شکل گیری یک اثر هنری دخیل هستند و به نظر میرسد تاکید اشعار حیاتی کرمانی از این عناصر بر خواننده بیشتر معطوف است و این مکتب معتقد است متن فاقد معنای کامل و از پیش تعیین شده است و معنای اثر در لحظه ی خوانش و در ذهن خواننده کامل میشود و متن تمام معنا را بیان می کند و معنا در فرایند تعامل بین متن و خواننده، همچون عین القضات و مولانا خلق می شود.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر در اثار حیاتی کرمانی نویسنده نیمی از کار را انجام داده و حالا مخاطب باید نیم دیگر را با برداشت های خود تکمیل کند و به اصطلاح سفیدی های بین متن را بخواند .
صرفی اظهار داشت: در برخی حالات خواننده مانند تماشاگر است اما در زیبایی شناسی دریافت یا مکتب آسمانی زیبایی شناسی ،خواننده بازیگر است و از جمله نمایندگان این مکتب میتوان به هانس رابرت ،یائوس و ولفگانگ آیزر اشاره کرد و در این مکتب باید تمام پیش فرض ها و پیش داوری ها و پیش زمینه و حب و بغض ها را کنار گذاشت و به اصول پنجگانه توصیف،کنار گذاشتن پیش ذهنیت ،التفات و تعلیق و شهود توجه کرد .
این استاد دانشگاه حیاتی کرمانی را شاعری در مکتب و شیوه خوانش مبتنی بر نظریه دریافت دانست و اضافه کرد: بانو حیاتی کرمانی یک شاعر و عارف و همسر یک عارف و غزلسرایی با بیان نمادین و تمثیلی است و بقول استاد زرین کوب شاعری که آثارش پرده دری و پرده پوشی همزمان دارد و اشعار او در دوره بازگشت ادبی و تحت تاثیر شاعران بزرگ عراقی و خراسانی سروده شده است .
رییس کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید باهنر می افزاید: تمرکز اصلی حیاتی کرمانی بر خواننده و فرایند خوانش و اندیشه محوری است و از مهمترین مفاهیم کلیدی ان میتوان به: افق انتظار،جاهای خالی،خواننده ضمنی وفاصله زیباشناختی اشاره نمود و احساس و پویایی اشعارش مدیون خواننده است و در یک عبارت شعر و هنر یک معنای واحد به خواننده نمی دهد بلکه طیفی از معانی ممکن را پیش رویمان می گشاید.
برای نمونه در مطلع این غزل حیاتی با رویکرد افق انتظار توجه شود:
سروی آمد در کنارم ، غارت جان کردو رفت
خون دل از دیده چون جویم به دامان کرد و رفت ….
در این نشست تخصصی در ادامه دکتر حامد حسینخانی عضو هیات علمی دانشگاه گفت: پرداختن به اثار و معرفی شاعران کمنام و گمنامی همچون حیاتی کرمانی یک ضرورت است .
وی افزود: به نظرم شعر حیاتی کرمانی یک سروگردن از شعر نورعلیشاه از حیث ادبی و هنری بالاتر است و باید شعر حیاتی را در جرگه مکتب عرفانی و تصوف نعمت اللهی قلمداد کرد و در اثارش مفهوم عشق با نگاه وحدت وجودی ، اسماء صفات تجلی ،ذات بی نهایت دارای جمال و کمال و عاشق جریان دارد.
استاد سید محمدعلی گلابزاده پژوهشگر تاریخ کرمان در این نشست گفت: شایسته است تا به همت مسوولان استان و شورا و شهرداری کرمان نسبت به ترمیم و بهسازی ارامگاه بانو حیاتی کرمانی که به مخروبه ای تبدیل شده همت کنند.
حسین شهابی مدیر مسوول خانه ادبیات دیار کریمان در این نشست گفت: در سال جاری تاکنون سه نشست تخصصی عصر ادبیات با محوریت بررسی زندگی و اثار احمدرضا احمدی، محمدعلی بهمنی و سید محمود توحیدی ارفع کرمانی برگزار شده و این چهارمین نشست تخصصی از این گونه جلسات ادبی با حضور متخصصان و نویسندگان و علاقمندان در استان کرمان است .
وی ضمن قدردانی از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه شهید باهنر کرمان و اداره کل امور بانوان و خانواده استانداری گفت: قرار است نخستین جشنواره ادبی دختران و بانوان استان کرمان مهردخت همزمان با تولد پروین اعتصامی در اسفندماه امسال با توجه جدی به اشعار بانو حیاتی کرمانی برگزار شود .
لازم به یادآوری در این نشست تخصصی عصر ادبیات مرتضی امیرتیموری،اناهیتا خواجه حسنی،فاطمه اسماعیلی ، فاطمه براهام و اقلیما محبی اشعارشان را خواندند..
